Chụp X-quang Sỏi Thận Là Gì? Các Phương Pháp Chụp X-quang Sỏi Thận

Chụp X-quang sỏi thận là gì?

Chụp X-quang là một phương pháp sử dụng tia X có năng lượng cao để đánh giá tình trạng bệnh, giúp bác sĩ phát hiện sỏi thận sớm. Máy chụp X-quang sẽ phát ra các tia X với tần số bức xạ cao, có khả năng xuyên qua các mô mềm và dịch thể trong cơ thể dễ dàng. Từ đó tạo ra hình ảnh rõ ràng về các vật thể có độ liên kết cao như cặn chất thải, sỏi hay các vật thể khác trong cơ thể.

Nhờ phương pháp này, các bác sĩ có thể quan sát rõ hình ảnh của sỏi khi xuyên qua cơ thể, từ đó đánh giá kích thước, mật độ, số lượng và vị trí của chúng. Dựa vào những thông tin trên, bác sĩ sẽ lập kế hoạch điều trị cụ thể cho từng trường hợp, tùy thuộc vào kết quả của chụp X-quang và tình trạng sức khỏe của bệnh nhân.

Phương pháp chụp X-quang sỏi thận

Hiện nay, hai phương pháp chụp X-quang để chẩn đoán sỏi thận đang được sử dụng rộng rãi là chụp X-quang sỏi thận không sử dụng thuốc cản quang và chụp X-quang sỏi thận kết hợp với tiêm thuốc cản quang vào tĩnh mạch. Chi tiết như sau:

Chụp X-quang sỏi thận không dùng thuốc cản quang

Chụp X-quang sỏi thận không sử dụng thuốc cản quang có nghĩa là trong quá trình chụp, không cần sử dụng thuốc cản quang để tạo ra hình ảnh. Phương pháp này được gọi là “chụp không chuẩn bị”.

Trước khi tiến hành chụp X-quang sỏi thận, bệnh nhân cần làm sạch đường ruột. Quá trình này đòi hỏi bệnh nhân phải rửa ruột kỹ càng để đảm bảo không có chất thải nào che khuất các chi tiết quan trọng trong hình ảnh. Trong trường hợp không muốn rửa ruột, bệnh nhân có thể sử dụng thuốc tẩy để loại bỏ toàn bộ chất thải khỏi ruột.

Quá trình chụp X-quang không dùng thuốc cản quang để phát hiện sỏi ở các phần của hệ tiết niệu như thận, bể thận, bàng quang, niệu đạo và niệu quản. Phương pháp này cũng xác định sỏi thận và phân biệt giữa các vấn đề đau ở lưng, thắt lưng và vùng xương cụt có nguyên nhân từ sỏi tiết niệu. Kết quả của phim X-quang sỏi thận không sử dụng thuốc cản quang thường cho thấy các loại sỏi thận khác nhau như sau:

• Sỏi canxi phosphat: Hình ảnh trên phim thường xuất hiện như một khối trắng với hình dạng tròn đều. Đôi khi, có thể thấy những vòng tròn đồng tâm do quá trình tích tụ và kết tinh nhiều lần.
• Sỏi magie amoni photphat: Loại sỏi này thường có hình dạng như một viên sỏi nhiều nhánh, giống như một củ gừng hoặc san hô. Do đó, nó thường được gọi là sỏi thận san hô. Sỏi này có khả năng cản quang mạnh, khiến cho hình ảnh trên phim thường hiển thị những nhánh sỏi màu trắng đục. Trong trường hợp sỏi kết hợp với canxi phosphat hoặc oxalat, có thể thấy hình ảnh trên phim có các vòng đồng tâm.
• Sỏi canxi oxalat: Thường là những viên sỏi nhỏ có hình dạng tròn.  Khi nhìn vào phim X-quang, chúng ta có thể thấy nhiều mặt nhọn hoặc gai hướng về phía trung tâm.
• Sỏi cystin: Đây là loại sỏi có khả năng cản quang kém, nên trên phim X-quang thường xuất hiện những “nốt” trắng mờ nhạt. Đặc điểm của chúng là bề mặt trơn tru và hình dạng đều.
• Sỏi urat: Là một loại sỏi không phản quang tốt. Vì vậy, chụp X-quang sỏi thận không sử dụng thuốc cản quang gần như không thể phát hiện được sỏi urat.

Chụp X-quang sỏi thận có dùng thuốc cản quang

Trong phương pháp chụp X-quang để chẩn đoán sỏi thận sử dụng cản quang, người được chụp sẽ được tiêm một liều thuốc cản quang chứa iod tan vào tĩnh mạch. Số lượng thuốc cản quang được sử dụng phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe thận và cân nặng của bệnh nhân. Thuốc cản quang này sẽ lưu thông theo dòng máu đến thận, sau đó được lọc ra từ máu thông qua quá trình lọc của thận và cuối cùng được truyền vào nước tiểu trong bể thận. Kết quả của phim X-quang sỏi thận trong trường hợp này sẽ hiển thị hình ảnh của tất cả các vùng chứa nước tiểu, bao gồm thận, niệu quản và bóng đái.

Phương pháp này thường được sử dụng để phát hiện các loại sỏi không thể nhìn thấy hoặc khó xác định nếu không sử dụng thuốc cản quang (còn được gọi là sỏi không cản quang), như sỏi cystin hoặc sỏi urat có các đặc điểm sau:

• Sỏi cystin: Xuất hiện dưới dạng các “nốt” trắng sáng hoặc trắng đục, dễ dàng phân biệt với các mô xung quanh. Bề mặt sỏi thường trơn láng và tròn đều.
• Sỏi urat: Sỏi urat không hiển thị màu sắc đặc trưng. Thường thì chúng có kích thước nhỏ và không có cấu trúc rõ ràng.

Trong quá trình chụp, viên sỏi sẽ xuất hiện trong vùng nước tiểu trên phim. Phim X-quang sẽ hiển thị một vùng tối màu không có thuốc cản quang xuất hiện trùng với vị trí và hình dạng của viên sỏi. Kết quả của chụp X-quang có dùng thuốc cản quang phản ánh tình trạng tắc nước trong thận do sỏi gây ra. Nó cũng có thể giúp phát hiện các bệnh lý như biến dạng, chấn thương, u hoặc lao của thận. Phương pháp này cho thấy tình trạng chức năng thận của bệnh nhân. Từ đó, bác sĩ sẽ quyết định phương án điều trị cho người bệnh.

Trường hợp chỉ định và chống chỉ định chụp X-quang sỏi thận

Chống chỉ định

Chụp X-quang sỏi thận không nên được thực hiện cho phụ nữ đang mang thai hoặc có nghi ngờ về thai kỳ. Đối với phương pháp chụp X-quang sỏi thận dùng thuốc cản quang có thêm những trường hợp chống chỉ định sau:

• Người mắc bệnh suy thận, có ure huyết thanh > 8 mmol/l hoặc > 50 mg%.
• Người bị dị ứng với iod.
• Người mắc bệnh đái tháo đường với mức độ đái máu đại thể đang tiếp tục diễn ra.
• Người bị suy tim, suy gan cấp tính, u tủy.
• Người đang trải qua tình trạng mất nước nặng.

Chỉ định chụp X-quang sỏi thận

Bác sĩ thường đề xuất phương pháp chụp X-quang sỏi thận khi có nghi ngờ về các vấn đề liên quan đến thận của bệnh nhân. Đây có thể là sỏi thận, chấn thương thận, các vấn đề về đường tiết niệu hoặc niệu quản, u lao thận và những trường hợp tương tự. Ngoài ra, phương pháp này cũng được áp dụng khi bác sĩ cần theo dõi sự phát triển của sỏi thận trong quá trình điều trị hoặc muốn đánh giá kết quả và ngăn ngừa nguy cơ tái phát sau khi tiến hành phẫu thuật lấy sỏi.

Quy trình chụp X-quang sỏi thận

Chụp X-quang sỏi thận không gây đau đớn cho người bệnh. Để đảm bảo kết quả chính xác, người bệnh cần tuân thủ đúng các bước trong quy trình thực hiện, bao gồm:

Trước khi chụp X-quang sỏi thận

• Đối với người chụp không sử dụng thuốc cản quang, trước khi chụp, cần thực hiện thụt tháo 2 lần để loại bỏ các vật thể có thể làm mờ hình ảnh như cặn và thức ăn. Tránh sử dụng các loại thuốc có thể ảnh hưởng đến kết quả X-quang như thuốc cản quang, ít nhất là 3 ngày trước khi chụp.
• Đối với người chụp có sử dụng thuốc cản quang tiêm vào tĩnh mạch, cần thực hiện các xét nghiệm ure, creatinin huyết thanh và kiểm tra phản ứng với iod trước chụp. Cần tiêm thử 0.5 – 1 ml thuốc cản quang chứa iod dưới da và báo cáo triệu chứng dị ứng cho bác sĩ (nếu có).
• Trước ngày thăm khám và chụp X-quang, người bệnh nên nhịn ăn hoặc chỉ ăn thức ăn lỏng như súp, cháo.
• Mặc đồ mỏng, nhẹ hoặc sử dụng áo choàng của bệnh viện và loại bỏ các vật dụng có thể làm ảnh hưởng đến kết quả X-quang như điện thoại, kẹp tóc hoặc đồ dùng kim loại.
• Nếu sử dụng các thiết bị điện tử cấy ghép như máy cấy trợ thính, máy tạo nhịp tim, cần thông báo trước cho bác sĩ hoặc kỹ thuật viên.
• Mang theo kết quả chụp X-quang trước đó (nếu có) giúp bác sĩ đánh giá tình trạng bệnh một cách chính xác.

Trong khi chụp X-quang sỏi thận

Chụp X-quang sỏi thận không sử dụng thuốc cản quang:

• Bệnh nhân được hướng dẫn đứng, nằm thẳng hoặc nghiêng trên bàn tùy theo yêu cầu của bác sĩ hoặc kỹ thuật viên. Phần bụng của bệnh nhân cần được đặt ở giữa phim và máy chụp X-quang.
• Những phần không cần chụp X-quang có thể được che lại bằng tấm chắn chuyên dụng (chất liệu chì) để bảo vệ bệnh nhân khỏi tác động của tia X.
• Bệnh nhân cần giữ yên vài phút khi đã ở đúng vị trí và phải giữ yên hoàn toàn trong quá trình chụp X-quang. Vì bất kỳ chuyển động nào cũng có thể ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh.
• Bác sĩ hoặc kỹ thuật viên sẽ rời khỏi phòng và điều khiển máy chụp X-quang từ phía sau cửa sổ bảo vệ. Quá trình chụp diễn ra rất nhanh chóng và chỉ kéo dài trong vài giây.

Chụp X-quang sỏi thận có sử dụng thuốc cản quang:

• Bệnh nhân được hướng dẫn nằm ngửa trên bàn chụp, hai tay và hai chân duỗi thẳng theo cơ thể.
• Bác sĩ tiêm thuốc cản quang vào tĩnh mạch của bệnh nhân với liều lượng phù hợp. Thường là từ 1 đến 1.5 ml cho mỗi kg cân nặng của cơ thể, với tốc độ tiêm khoảng 3 đến 5 ml mỗi giây.
• Chụp phim đầu tiên được thực hiện trong vòng 1 phút kể từ khi bắt đầu tiêm, thông thường là sau 40 đến 60 giây.
• Chụp phim thứ hai thường được thực hiện sau 3 đến 5 phút từ lúc tiêm thuốc cản quang vào tĩnh mạch.
• Các phim tiếp theo được chụp cách nhau khoảng 15 phút, 30 phút và 45 phút. Nếu bác sĩ hoặc kỹ thuật viên nhận thấy thuốc cản quang đã thấm hết vào thận hoặc đã xuống dưới bàng quang, họ sẽ ngừng chụp.
• Trong trường hợp thuốc cản quang hấp thụ chậm và không hiển thị trên hình ảnh sau 60 phút, có thể cần phải chụp thêm hình sau khoảng 2 đến 3 giờ.
• Một hình ảnh bổ sung thường được chụp sau khi bệnh nhân đã đi tiểu hết thuốc.

Sau khi chụp X-quang sỏi thận

Khi hoàn thành việc chụp X-quang sỏi thận, người bệnh sẽ được dẫn ra phòng chờ để đợi kết quả. Ở đây, bác sĩ hoặc kỹ thuật viên sẽ điều chỉnh độ tương phản, sắp xếp đúng vị trí và in ảnh ra phim. Sau đó so sánh với các tiêu chuẩn để đảm bảo chất lượng hình ảnh đạt yêu cầu. Dựa trên phim vừa chụp, bác sĩ sẽ đọc và đánh giá kết quả (trong những trường hợp phức tạp, cần phải tổ chức hội chẩn và thông báo cho người bệnh để hẹn lại lịch lấy kết quả).

Sau khi kết quả được ghi nhận và đánh giá, cần thu thập đủ số lượng phim và tài liệu liên quan để đưa cho người bệnh. Cuối cùng, người bệnh sẽ được hướng dẫn mang theo kết quả đến chuyên khoa hoặc địa điểm khám ban đầu để được điều trị và tiếp tục quá trình chăm sóc sức khỏe.

Ưu điểm và hạn chế của kỹ thuật chụp X-quang sỏi thận

Ưu điểm

• Quy trình chụp X-quang thận thường diễn ra nhanh chóng và không đòi hỏi quá nhiều thời gian chuẩn bị hay thực hiện so với các phương pháp khác như siêu âm, chụp CT.
• X-quang thận có thể phát hiện sỏi thận và một số vấn đề khác liên quan đến hệ niệu, đặc biệt là với các sỏi canxi, giúp bác sĩ xác định vị trí, kích thước và số lượng sỏi thận.
• So với các kỹ thuật hình ảnh cao cấp như CT hay MRI, chụp X-quang thường có giá thấp hơn, giúp tiết kiệm chi phí cho bệnh nhân.
• Chụp X-quang không yêu cầu can thiệp vào cơ thể, do đó không gây đau đớn hay khó chịu cho bệnh nhân.

Hạn chế

• Chụp X-quang có thể không phát hiện được một số loại sỏi nhỏ hoặc sỏi không cản quang, đặc biệt là sỏi urat.
• Mặc dù liều lượng bức xạ từ chụp X-quang thường thấp, nhưng việc tiếp xúc lặp lại có thể tích tụ bức xạ và gây hại cho sức khỏe. Đặc biệt đối với những người thường xuyên tiếp xúc với kỹ thuật này.
• Trong một số trường hợp, việc sử dụng thuốc cản quang trong chụp X-quang có thể gây ra phản ứng như ngứa, nổi mẩn, buồn nôn và nôn.

Trên đây là một số thông tin Vietmec đã cung cấp về chụp X-quang sỏi thận. Đây được xem là một phương pháp hiệu quả để phát hiện sỏi thận, được nhiều bác sĩ và chuyên gia thận – tiết niệu khuyến khích sử dụng. Do đó, việc tuân thủ các hướng dẫn từ các chuyên gia kỹ thuật là cực kỳ quan trọng, giúp phát hiện và điều trị bệnh sỏi thận một cách kịp thời.