Hạt Đười Ươi: Đặc Điểm, Công Dụng, Cách Dùng Và Giá Bán

Hạt đười ươi không chỉ được biết đến là nguyên liệu chế biến nước giải khát thanh nhiệt, bổ dưỡng mà còn là loại dược liệu quý, chữa được nhiều chứng bệnh. Đặc biệt, nó còn được ví như “lộc của trời” khi phải mất tận 4 năm mới cho ra một lứa quả. Vậy hạt đười ươi là gì, có đặc điểm, công dụng ra sao, nên dùng như thế nào cho hiệu quả?

Hạt đười ươi là gì, những đặc điểm nổi bật

Hạt đười ươi rất được ưa chuộng trong cuộc sống hàng ngày để làm nước uống, thuốc trị bệnh mà đặc biệt là các bệnh về xương khớp.

Hạt đười ươi là gì?

Hạt đười ươi là hạt được lấy từ cây đười ươi, có tên tiếng anh là Malva nut, tên khoa học là Scaphium Macroppodum, thuộc họ Trôm (Sterculia) của họ Cẩm Quỳ (Malvaceae). Bên cạnh đó, theo dân gian hoặc tùy thuộc vào từng vùng mà nó còn có các tên gọi khác như: An nam tử, ươi bay, lười ươi, đại hạt tử, bàng đại hải…

Chu kỳ ra quả của cây là 4 năm, có nghĩa là sau mỗi 4 năm cây mới cho một đợt quả. Chính vì lý do này mà nó ít được đưa vào canh tác, không mang lại được giá trị sản lượng cao. Tuy nhiên, hạt đười ươi tự nhiên lại mang giá trị dinh dưỡng rất cao và mang nhiều công dụng đặc biệt nên nó trở thành loại dược liệu rất quý.

Những đặc điểm nổi bật

Thông thường chúng ta thường chỉ tiếp xúc với hạt đười ươi đã được phơi hoặc sấy khô mà ít khi biết được các đặc tính, đặc điểm của loại cây này.

Đặc điểm thực vật

Cây và hạt đười ươi có một số đặc điểm thực vật nổi bật sau đây:

• Thuộc cây thân gỗ, có chiều cao từ 20 – 40m, đường kính gốc lớn, có thể lên đến trên 1m.
• Lá cây rộng khoảng 10 – 12cm, dài từ 10 – 20cm, thường mọc tập trung chủ yếu tại các đỉnh của cành, nhánh, bề mặt lá nhẵn, không có lông phủ và có màu bạc sáng.
• Hoa của cây có kích thước nhỏ hình chùy màu trắng đục, quả xanh có hình bầu dục, mọc thành chùm, vỏ màu xanh, da lì và ít bóng, quả thường chín vào tháng 7 và tháng 8 hàng năm, khi chín vỏ ngoài của quả có màu nâu vàng, vỏ khá mỏng. Quả chín cây tự nhiên phần vỏ sẽ tách ra thành cách để hạt rơi tự do xuống đất.
• Hạt có hình bầu dục, hình dạng gần giống với hạt hạnh nhân, màu nâu đỏ sậm, kích thước từ 1 – 2cm, trên bề mặt sần sùi. Đặc biệt, khi thả vào nước thì hạt nổi trên bề mặt, khi ngâm với nước khi nở tỏ, kích thước gấp 8 – 10 lần bình thường, thành một dạng chất dịch nhầy màu nâu nhạt. Hạt có vị hơi chát nhẹ, ngọt hậu và thanh mát.

Nguồn gốc, khu vực phân bố

Cây đười ươi có nguồn gốc từ Thái Lan, Lào, Campuchia, Việt Nam, Myanmar, bán đảo Malaysia. Tại Việt Nam, loài cây này được tìm thấy nhiều tại các khu vực miền núi dọc theo dãy Trường Sơn, ngoài ra nó còn sinh trưởng mạnh mẽ tại miền Đông Nam Bộ và Tây Nguyên.
Cây thích hợp sinh trưởng ở các khu rừng mưa nhiệt đới như rừng than bùn, rừng khộp hỗn hợp, sườn đồi, trên núi và rặng núi nhấp nhô, khả năng thoát nước tốt. Đặc biệt, nó phát triển mạnh mẽ trên vùng đất màu mỡ, giàu đất sét, đất cát, đất đá, đất nông và phải thoát nước tốt.

Phân loại

Trong tự nhiên, hạt đười ươi được chia làm 2 loại là hạt đười ươi trâu và đười ươi sẻ. Cụ thể:

• Đười ươi sẻ: Có kích thước nhỏ, phần vỏ mỏng, khi rụng xuống đất sẽ thu được những quả có màu vàng hơi ngà ngà. Thường phân bố tại Tây Nguyên và các tỉnh phía Nam như Daklak, Đồng Nai, Lâm Đồng.
• Đười ươi trâu: Khá hiếm gặp hơn và cũng ít sinh trưởng trong tự nhiên, kích thước hạt to và dài hơn, có màu nâu sẫm đặc trưng khi quả chín. Thường được trồng chủ yếu ở khu vực rừng miền Trung như Quãng Ngãi, Quảng Nam.

Ngoài ra, hạt đười ươi còn được phân loại theo phương pháp thu hoạch. nếu là hạt chín rụng tự nhiên thì được gọi là đười ươi bay. Còn đối với hạt thu hoạch bằng cách hái xanh trên cành và phơi nắng thì được gọi là đười ươi khô, loại này thường có màu đen sậm, cho ngậm nước nở nhỏ hoặc không nở, dược tính không cao.

Do hạt đười ươi trâu khá hiếm nên giá của nó thường đắt và khó mua hơn, nhưng xét về giá trị dinh dưỡng thì hai loại này tương đương nhau, có độ chênh lệch không đáng kể.

Thu hoạch và bào chế

Như đã tìm hiểu ở trên, cứ sau 4 năm thì cây mới cho một đợt quả vào tháng 7 và tháng 8 hàng năm, chính vì vậy mà đây cũng là thời điểm thu hoạch lý tưởng nhất. Quả sau khi thu hái sẽ được đem đi phơi khô hoặc sấy khô và sử dụng. Cách bảo quản cũng khá đơn giản, chỉ cần đóng gói kín, tránh ẩm thấp, ánh nắng mặt trời trực tiếp là có thể sử dụng lâu dài.

Công dụng bất ngờ của hạt đười ươi trong điều trị bệnh

Hạt đười ươi chứa nhiều thành phần dưỡng chất nên được cả Y học cổ truyền lẫn Y học hiện đại đánh giá cao với nhiều công dụng tuyệt vời đối với sức khỏe con người.

Theo Y học cổ truyền

Trong sử sách Đông y có ghi lại, hạt đười ươi có vị ngọt nhẹ, tính hàn, hiệu quả cao trong thanh phế nhiệt, thành trường thông tiện, giải độc, lợi yết hầu… Chính vì vậy mà nó thường được sử dụng làm các món ăn, thức uống giải khát mùa hè, thanh nhiệt cho cơ thể, đặc biệt là đối với người bị nóng trong.

Bên cạnh đó, trong dân gian nó được sử dụng vô cùng phổ biến trong các bài thuốc điều trị lao thương, thổ huyết, táo bón, chảy máu cam, mụn nhọt, viêm họng, giải cảm sốt, hạ nhiệt, đau cột sống, đau lưng, đau thần kinh tọa, đau vai gáy, tê bì tay chân…

Theo nghiên cứu hiện đại

Các nghiên cứu khoa học hiện đại đã chứng minh được rằng trong hạt đười ươi có chứa nhiều thành phần dưỡng chất như: Tinh bột, chất béo, đường (gồm galactose, pentose và arabinose), chất nhầy, chất đắng, sterculin, bassorin,… Chúng đều là những hoạt chất mang lại hiệu quả cao trong việc:

• Điều trị các triệu chứng sinh ra do nhiệt như nóng trong, thổ huyết, chảy máu cam, táo bón, chữa cảm sốt, lở loét…
• Chữa viêm họng, chứng ho khan, ho nhiều, đau mắt đỏ, đau nhức răng miệng, nhiệt miệng…
• Thanh nhiệt, giải độc gan, giúp đào thải độc tố ra khỏi cơ thể, hỗ trợ làm đẹp da, dưỡng trắng, hỗ trợ giảm cân…
• Cải thiện chức năng cho hệ xương khớp, giảm đau xương khớp, hỗ trợ chữa các bệnh như gai cột sống, nhức mỏi, tê bì, đau nhức xương khớp.
• Hỗ trợ điều trị các bệnh viêm đường tiết niệu như tiểu rắt, tiểu buốt, bệnh cao huyết áp, đái tháo đường, sỏi mật, sỏi thận…

Sử dụng hạt đười ươi như thế nào cho hiệu quả?

Có thể thấy, hạt đười ươi chứa rất nhiều thành phần dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, tuy nhiên để lấy được toàn bộ dưỡng chất này cũng như dùng để trị bệnh thì bạn cần phải biết cách dùng đúng.

Chữa bệnh sỏi thận

Trong hạt đười ươi có chứa rất nhiều bassorin và sterculin, chúng đều có khả năng cân bằng đường bài tiết. Chính vì vậy mà hạn chế được sự tích tụ của các chất cặn bã ứ đọng lại trong thận, giúp ngăn ngừa tối đa tình trạng sỏi thận. Ngoài ra, loại hạt này còn có tính mát nên có hiệu quả cao trong việc thanh lọc, kích thích cơ thể đào thải độc tố, qua đó giảm bớt gánh nặng cho thận.

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị: Hạt đười ươi và chuối hột phơi khô.
• Hạt đười ươi rang cho tới khi chín rồi nghiền nhỏ cùng với chuối hột khô thành dạng bột mịn. Bảo quản trong hộp kín có nắp, mỗi ngày dùng khoảng 10 – 15g bột pha cùng với nước lọc để uống 2 lần vào buổi sáng và buổi tối.

Đây là phương pháp điều trị dân gian có hiệu quả cao đối với các trường hợp mới hình thành sỏi hoặc sỏi có kích thước nhỏ. Còn trong những trường hợp sỏi lớn hoặc chuyển biến nặng thì cách trên chỉ có hiệu quả hỗ trợ cho quá trình điều trị

Chữa bệnh gai cột sống

Hạt đười ươi có khả năng chữa bệnh gai cột sống là nhờ vào sự tác động của các hợp chất tự nhiên là glactose, pentose và arabinose. Chúng đều là những loại đường tự nhiên, có công dụng, giảm đau, kháng viêm. Vì vậy mà giúp người bệnh bị gai cột sống cải thiện các cơn đau và chấm dứt cơn đau nhanh chóng.

Cách thực hiện:

• Sử dụng hạt ươi tươi, ngâm trong nước cho đến khi hạt nở hoàn toàn thì tách lấy phần thịt bên trong.
• Phần thịt dùng để ăn trực tiếp hoặc đem pha với một ít đường phèn để ăn dễ dàng hơn. Mỗi ngày người bệnh ăn 3 lần, mỗi lần dùng 3 – 4 hạt.

Tùy vào cơ địa và mức độ của bệnh mà sau ít nhất 2 tuần người bệnh sẽ thấy các triệu chứng dần được thuyên giảm rõ rệt.

Giúp giảm cân, làm đẹp da

Không chỉ là dược liệu trị bệnh hiệu quả, hạt ươi còn được nhiều chị em ưa chuộng để giảm cân và làm đẹp da. Cụ thể, nó có tính mát, phần thịt chủ yếu là nước, không chứa chất béo, khi ăn vào sẽ tạo cảm giác no lâu, hạn chế cảm giác thèm ăn.

Mặt khác nó còn có khả năng thanh lọc, thải độc ở gan nên giúp da dẻ trở nên hồng hào, sáng mịn hơn. Tuy nhiên, để mang lại hiệu quả cao thì chị em cần lưu ý khi dùng hạt đười ươi thì nên hạn chế sử dụng kèm với các loại đường. Có thể kết hợp cùng với hạt chia, hạt é để tăng thêm độ hiệu quả và tránh ngán.

Chữa ho, viêm họng

Nếu bị viêm họng, xuất hiện kèm theo các triệu chứng như ho khan, ho có đờm, ho lâu ngày mà không khỏi, viêm amidan, viêm họng mãn tính, khản tiếng… thì có thể sử dụng hạt đười ươi để điều trị.

Cách thực hiện:

• Lấy khoảng 5 – 10 hạt ươi khô, cắt bỏ hai đầu rồi cho vào ngậm nước ấm vừa (khoảng 45 độ) rồi ngâm trong vòng 30 phút cho hạt nở bung ra.
• Hạt sau khi nở thì cách bóc phần bỏ, lấy phần thịt và bỏ nhân ở giữa, cho thêm một chút đường rồi khuấy đều là có thể sử dụng.

Đối với người bị viêm họng mãn tính, chữa lâu ngày không khỏi nên dùng đều đặn, liên tục trong vòng 1 tháng, người bị khan tiếng nên dùng trong 10 ngày, người bị viêm amidan thì dùng trong 1 tuần… Tùy thuộc vào cơ địa và mức độ của bệnh mà người bệnh có thể kéo dài thêm thời gian sử dụng, cách này cũng có thể áp dụng được cho cả trẻ nhỏ.

Chữa đau dạ dày

Người bệnh bị đau dạ dày, viêm dạ dày đi kèm một số triệu chứng như đau bụng, ợ hơi, ợ chua, trào ngược dạ dày thì có thể sử dụng hạt ươi theo cách sau đây.

Cách thực hiện:

• Chuẩn bị khoảng 10 – 15 hạt ươi khô, đem nghiền thành bột mịn và bảo quản trong lọ thủy tinh đậy kín nắp để dùng dần.
• Mỗi ngày sử dụng 1 muỗng nhỏ bột hoà tan cùng nước ấm, đợi trong khoảng 5 phút để cho nước lắng và vớt bỏ màng vỏ bên trên rồi uống.

Với phương pháp này, người bệnh nên uống vào sáng sớm hoặc buổi chiều, sử dụng trước bữa ăn càng lâu càng tốt, uống khi dạ dày đang trống thì khả năng hấp thụ sẽ cao hơn. Nên kiên trì sử dụng đều đặn trong 2 – 3 tháng để thu được hiệu quả cao nhất.

Trị chảy máu cam do nhiệt

Khi thời tiết nắng nóng, nóng trong là nguyên nhân chính khiến chúng ta bị chảy máu cam (trong Đông y gọi là chứng cam tích) đặc biệt là ở trẻ nhỏ. hạt đười ươi có khả năng thanh nhiệt, giải độc, làm mát cơ thể nên có thể trị hiệu quả chứng bệnh này.

Cách thực hiện: Chuẩn bị khoảng 5 hạt ươi chín, đem sao vàng trên chảo nóng, sau đó đem nấu thành nước uống để uống thay cho nước lọc hàng ngày.

Lưu ý: Dù có hiệu quả cao nhưng không nên cho trẻ nhỏ dưới 3 tuổi uống quá nhiều nước hạt ươi.

Trị chứng táo bón lâu ngày

Bạn có biết, chất nhầy có trong hạt đười ươi mang tới công dụng tuyệt vời trong việc kích thích co bóp đường ruột, nhuận tràng, làm giảm các tác động và giúp hệ tiêu hóa hoạt động dễ dàng hơn, rất thích hợp đối với những người bị táo bón, đường ruột yếu, chứng năng tiêu hóa kém…

Cách thực hiện: Chuẩn bị khoảng 3 hạt đười ươi khô, đem ngâm trong nước nóng khoảng 10 phút cho tới khi hạt mềm và nở bung ra. Sau đó lột bỏ lớp vỏ bên ngoài, tách lấy phần thịt rồi khuấy đều.

Mỗi ngày người bệnh uống một cốc nước trên vào buổi sáng sớm trước khi ăn sáng, hoặc có thể kết hợp cùng với hạt é để đạt được hiệu quả tốt hơn.

Hạt đười ươi trị mụn nhọt

Khi bị mụn nhọt trên cơ thể, chúng ta cũng có thể dùng hạt đười ươi để chữa theo cách khá đơn giản và dễ làm.

Cách thực hiện: 

• Chuẩn bị hạt khô, đem ngâm vào nước khoảng 15 phút cho tới khi hạt nở bung ra, sau đó tách vỏ, chỉ giữ lại phần thịt rồi nghiền cho thật nhỏ và nhuyễn ra.
• Dùng hỗn hợp trên đắp trực tiếp vào vùng da bị mụn nhọt, sau đó lưu lại trên da trong khoảng 10 phút rồi đi rửa sạch lại với nước sạch.

Mỗi ngày chỉ cần sử dụng 2 – 3 lần cách trên thì mụn nhọt sẽ xẹp dần và biến mất hoàn toàn sau vài ngày.

Giúp thanh nhiệt, giải độc

Mùa hè là thời điểm cơ thể dễ bị nóng nhất do bị ảnh hưởng bởi thời tiết, khi đó các loại độc tố sẽ tích tụ từ bên trong,  khiến gan bị nhiễm độc gây hại cho cơ thể. Những độc tố này thường xuất hiện do thói quen ăn uống thiếu lành mạnh, ăn uống không đầy đủ dưỡng chất hay sinh hoạt, làm việc không khoa học. Khi này, chúng ta có thể dùng hạt đười ươi để giúp cơ thể được thanh nhiệt, giải độc một cách an toàn, nhanh chóng và hiệu quả nhất.

Cách thực hiện: Chuẩn bị hạt ươi khô, đem đi ngâm với nước trong vòng 15 phút cho hạt nở ra rồi tách vỏ, lấy phần thịt hoàn với nước đường và dùng uống mỗi ngày.

Với phương pháp này, chỉ sau vài ngày là cơ thể sẽ có lại cảm giác dễ chịu, thoải mái, xua tan nhanh cảm giác bức bối hay cái nắng gay gắt của mùa hè.

Lưu ý quan trọng khi sử dụng hạt đười ươi

Đười ươi là một loại thức uống và vị thuốc khá quen thuộc và mang đến những công dụng tuyệt vời. Thế nhưng trong quá trình sử dụng, chúng ta cần lưu ý một số vấn đề sau đây để đảm bảo độ hiệu quả, an toàn nhất:

• Hạt đười ươi khô không được ăn trực tiếp mà chỉ nên ngâm nước hoặc tán thành bột mịn trước khi sử dụng trực tiếp.
• Nên rửa sạch trước khi sử dụng bởi hạt khô có thể bị ẩm, mốc, bụi bẩn trong quá trình bảo quản, đặc biệt là bề mặt của hạt sần sùi các tạp chất dễ bám vào.
• Khi ngâm hạt, không nên ngâm quá lâu bởi có thể khiến thành phần dưỡng chất của hạt bị mất, hạt bị chua hoặc nhiễm khuẩn khi sử dụng dễ gây đau bụng.
• Người đang gặp các vấn đề về đường tiêu hóa thì không nên sử dụng hạt đười ươi.
• Dù có hiệu quả cao nhưng người dùng vẫn không nên lạm dụng, chỉ nên sử dụng với liều lượng thích hợp, bởi khi dùng quá nhiều có thể gây ra nhiều tác dụng phụ như ho, ho có đờm, buồn nôn, khó chịu, đau bụng…
• Chỉ nên chọn mua hạt ươi tại các địa chỉ bán uy tín, có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, không sử dụng chất bảo quản, không pha trộn, tẩm chất tẩy rửa hay phẩm màu.
• Trong quá trình sử dụng hạt ươi, nếu phát hiện ra bất cứ triệu chứng bất thường nào thì nên dừng dùng lại ngay và tới gặp bác sĩ để được thăm khám và có cách khắc phục phù hợp.

Một số thắc mắc thường gặp khi sử dụng hạt đười ươi

Trong quá trình sử dụng hạt ươi, nhiều người sẽ lúng túng vì không biết dùng như thế nào cho đúng cách, trong đó có một số trường hợp thường gặp như:

Nên bảo quản hạt đười ươi như thế nào cho đúng cách?

Hạt đười ươi khô có thể bảo quản được khá lâu, lên đến 1 – 2 năm. Để chất lượng hạt dược tốt nhất thì khi mua về, chúng ta cần loại bỏ hết bụi bẩn, tạp chất, vụn lá ra, sau đó kiểm tra xem có mối mọt hay không rồi mới mang đi bảo quản. Có thể dùng túi ni lông buộc kín miệng, túi hút chân không, hộp kín có nắp để bảo quản hạt.

Mặt khác, đười ươi là loại hạt khá nhạy cảm với hơi ẩm và nước, nó có thể nở ngay khi gặp nước, nếu không sử dụng luôn sẽ bị hỏng. Do đó mà bạn nên bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh nơi ẩm thấp. Đặc tính của hạt có vị ngọt, hương thơm nên rất dễ thu hút các loại côn trùng như mối, mọt, kiến, gián. Thế nên tốt nhất chúng ta nên dùng hộp thiếc, lọ thủy tinh, hộp nhựa có nắp kín để đựng.

Phụ nữ mang thai có dùng hạt đười ươi được hay không?

Cho tới nay thì vẫn chưa có cuộc nghiên cứu nào về tác động của hạt ươi tới phụ nữ mang thai. Còn nếu xét theo tính chất dược học của nó thì phụ nữ trong thời kỳ mang thai và cho con bú vẫn có thể sử dụng được. Nó có thể giúp phụ nữ giảm bớt tình trạng nóng trong, gan thận, giảm mụn nhọt, giảm các triệu chứng đau xương khớp khi mang thai và sau sinh.

Tuy nhiên, để đảm bảo an toàn thì phụ nữ chỉ nên sử dụng với liều lượng hạn chế, tốt nhất là nên sử dụng từ sau tháng thứ 3 của thai kỳ. Ngoài ra chỉ nên sử dụng chỉ khi được sự cho phép và hướng dẫn cụ thể của bác sĩ. Phụ nữ đang cho con bú nếu không cần thiết thì không nên dùng, bởi nó có thể gây ra tình trạng tiêu chảy cho em bé.

Ai không nên ăn hạt đười ươi?

Theo Y học cổ truyền, hạt ươi vừa là món ăn vừa là dược liệu có tính mát, chính vì vậy khi ăn vào rất dễ gây lạnh bụng. Với những người sức khỏe ổn định thì không gây ra hiện tượng gì, thế nhưng đối với người gặp các vấn đề về tiêu hóa, viêm đại tràng, dễ lạnh bụng thì không nên dùng hạt ươi. Bởi nó có thể khiến cho cơ thể bị hạ nhiệt, bệnh về đường ruột rất dễ chuyển biến nặng hơn.

Ngoài ra, khi sử dụng bạn cũng nên chú ý rằng hạt ươi có thể trị ho can, nhưng trường hợp ho ra máu, ho có đờm thì không nên sử dụng. Nguyên nhân là do nó không những không thể làm tiêu đờm mà còn khiến cho lượng đờm tăng thêm, ảnh hưởng xấu tới tình hình sức khỏe của người bệnh.

Hạt đười ươi giá bao nhiêu, mua ở đâu uy tín?

Hiện nay, hạt đười ươi đang được rao bán với giá từ 400.000 – 500.000 đồng/kg, giá cả của nó còn phụ thuộc rất nhiều vào mùa vị, thời tiết, nhà cung cấp.

Với chu kỳ ra quả như hiện nay thì lượng hạt ươi trên thị trường chủ yếu được cung cấp bởi người dân địa phương trực tiếp hái lượm và phân loại hạt rụng. Sau đó chúng được bán cho thương lái hoặc người có nhu cầu sử dụng.

Như vậy chúng ta vừa cùng nhau tìm hiểu về hạt đười ươi cũng như đặc điểm, công dụng, cách dùng và địa chỉ bán uy tín nhất. Hy vọng những thông tin mà bài viết mang đến thực sự hữu ích cho bạn, giúp bạn có thêm kiến thức về dược liệu và biết cách ứng dụng chúng vào đời sống hàng ngày.