Tật phóng xạ

Bệnh phóng xạ là tình trạng cơ thể bạn bị tổn thương do tiếp nhận một lượng lớn bức xạ trong thời gian ngắn (cấp tính). Lượng bức xạ được cơ thể hấp thụ - liều lượng hấp thụ - quyết định mức độ bệnh của bạn.

Bệnh phóng xạ còn được gọi là hội chứng bức xạ cấp tính hoặc ngộ độc phóng xạ. Bệnh phóng xạ không phải do các xét nghiệm hình ảnh thông thường sử dụng bức xạ liều thấp, chẳng hạn như chụp X-quang hoặc chụp CT.

Mặc dù bệnh phóng xạ rất nghiêm trọng và thường gây tử vong nhưng hiếm gặp. Kể từ thời điểm đánh bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki ở Nhật Bản trong Thế chiến thứ hai, hầu hết các trường hợp mắc bệnh phóng xạ đều xảy ra sau các vụ tai nạn công nghiệp hạt nhân, chẳng hạn như vụ nổ và hỏa hoạn năm 1986 làm hư hỏng nhà máy điện hạt nhân ở Chernobyl, Ukraine.

Mức độ nghiêm trọng của các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh phóng xạ phụ thuộc vào lượng phóng xạ bạn đã hấp thụ. Mức độ hấp thụ này lại phụ thuộc vào cường độ của năng lượng bức xạ, thời gian tiếp xúc và khoảng cách giữa con người với nguồn bức xạ.

Các dấu hiệu và triệu chứng cũng bị ảnh hưởng bởi loại phơi nhiễm - chẳng hạn như toàn bộ hoặc một phần cơ thể. Mức độ nghiêm trọng của bệnh phóng xạ có phụ thuộc vào mức độ nhạy cảm của mô bị ảnh hưởng. Trong đó hệ thống tiêu hóa và tủy xương rất nhạy cảm với bức xạ.

Ban đầu, bệnh nhân bị nhiễm phóng xạ có thể xuất hiện các triệu chứng như buồn nôn và ói mửa. Khoảng thời gian giữa lúc tiếp xúc và thời điểm các triệu chứng này phát triển là đầu mối cho biết lượng phóng xạ mà một người đã hấp thụ. Sau đợt xuất hiện các dấu hiệu và triệu chứng đầu tiên, người mắc bệnh phóng xạ có thể trải qua một thời gian ngắn không biểu hiện bệnh, sau đó xuất hiện các triệu chứng mới, nghiêm trọng hơn.

Nếu bạn bị phơi nhiễm nhẹ, có thể mất vài giờ đến vài tuần trước khi bất kỳ dấu hiệu và triệu chứng nào bắt đầu. Nhưng với mức độ phơi nhiễm nghiêm trọng, các dấu hiệu và triệu chứng có thể bắt đầu từ vài phút đến vài ngày sau khi tiếp xúc.

Các triệu chứng có thể xảy ra bao gồm:

• Buồn nôn và ói mửa.
• Bệnh tiêu chảy.
• Đau đầu.
• Sốt.
• Chóng mặt và mất phương hướng.
• Điểm yếu và mệt mỏi.
• Rụng tóc.
• Nôn ra máu và phân do chảy máu trong.
• Nhiễm trùng.
• Huyết áp thấp

Bức xạ là năng lượng được giải phóng từ các nguyên tử dưới dạng sóng hoặc hạt vật chất nhỏ. Bệnh phóng xạ là do tiếp xúc với liều lượng bức xạ cao, chẳng hạn như liều lượng bức xạ cao nhận được trong một tai nạn lao động.

Các nguồn bức xạ liều cao bao gồm:

• Tai nạn tại cơ sở công nghiệp hạt nhân.
• Cuộc tấn công vào cơ sở công nghiệp hạt nhân.
• Kích nổ thiết bị phóng xạ cỡ nhỏ.
• Làm kích nổ thiết bị nổ thông thường làm phát tán chất phóng xạ.
• Kích nổ vũ khí hạt nhân tiêu chuẩn.

Bệnh phóng xạ xảy ra khi bức xạ năng lượng cao làm tổn thương hoặc phá hủy một số tế bào trong cơ thể bạn. Các vùng trên cơ thể dễ bị tổn thương nhất trước bức xạ năng lượng cao là các tế bào trong niêm mạc đường ruột, gồm cả dạ dày và các tế bào sản xuất tế bào máu của tủy xương.

Khi một người đã biết hoặc có khả năng phơi nhiễm với liều phóng xạ cao do tai nạn hoặc tấn công, nhân viên y tế sẽ thực hiện một số bước để xác định liều bức xạ được hấp thụ. Thông tin này rất cần thiết để xác định mức độ nghiêm trọng của bệnh, phương pháp điều trị nào sẽ sử dụng và liệu một người có khả năng sống sót hay không.

Để xác định liều hấp thụ, bác sĩ sẽ cần dựa vào những thông tin sau đây:

• Đã biết phơi nhiễm: Thông tin chi tiết về khoảng cách từ nguồn bức xạ và thời gian phơi nhiễm giúp đưa ra ước tính sơ bộ về mức độ nghiêm trọng của bệnh phóng xạ.
• Nôn mửa và các triệu chứng khác: Khoảng thời gian từ khi tiếp xúc với bức xạ đến khi bắt đầu nôn mửa là một công cụ sàng lọc khá chính xác để ước tính liều bức xạ được hấp thụ. Thời gian trước khi xuất hiện dấu hiệu này càng ngắn thì hàm lượng hấp thụ càng cao. Mức độ nghiêm trọng và thời gian xuất hiện các dấu hiệu - triệu chứng khác cũng có thể giúp nhân viên y tế xác định lượng phóng xạ đã bị hấp thụ.
• Xét nghiệm máu: Xét nghiệm máu thường xuyên trong vài ngày cho phép nhân viên y tế tìm kiếm những giọt tế bào bạch cầu chống lại bệnh tật và những thay đổi bất thường trong DNA của tế bào máu. Những yếu tố này cho biết mức độ tổn thương tủy xương, được xác định bởi mức độ hấp thụ.
• Liều kế: Một thiết bị được gọi là liều kế có thể đo lượng bức xạ được hấp thụ nhưng chỉ khi thiết bị đó tiếp xúc với cùng một tình huống bức xạ như người bị ảnh hưởng.
• Máy đo khảo sát: Lúc này, một thiết bị tương tự máy đếm Geiger có thể được sử dụng để khảo sát con người nhằm xác định vị trí cơ thể của các hạt phóng xạ.
• Loại bức xạ: Một phần của phản ứng khẩn cấp lớn hơn đối với một vụ tai nạn hoặc tấn công phóng xạ sẽ bao gồm việc xác định loại phơi nhiễm phóng xạ. Thông tin này sẽ hướng dẫn một số quyết định trong việc điều trị cho những người mắc bệnh phóng xạ.

Mục tiêu điều trị bệnh phóng xạ là ngăn ngừa ô nhiễm phóng xạ thêm; điều trị các vết thương đe dọa tới tính mạng, chẳng hạn như do bỏng và chấn thương. Đồng thời làm giảm triệu chứng và kiểm soát cơn đau.

Khử nhiễm

Khử nhiễm liên quan tới việc loại bỏ các hạt phóng xạ bên ngoài. Cởi bỏ quần áo và giày dép giúp loại bỏ khoảng 90% ô nhiễm bên ngoài. Tiếp tục rửa nhẹ nhàng bằng nước và xà phòng để làm mất bức xạ trên da.
Khử nhiễm ngăn chặn chất phóng xạ lan rộng hơn cũng làm giảm nguy cơ ô nhiễm bên trong do hít phải, nuốt phải hoặc vết thương hở.

Điều trị tủy xương bị tổn thương

Một loại protein được gọi là yếu tố kích thích bạch cầu hạt, giúp thúc đẩy sự phát triển của các tế bào bạch cầu, có thể chống lại tác động của bệnh phóng xạ lên tủy xương. Điều trị bằng thuốc dựa trên protein bao gồm filgrastim (Neupogen), sargramostim (Leukine) và pegfilgrastim (Neulasta), có thể làm tăng sản xuất bạch cầu và giúp ngăn ngừa nhiễm trùng tiếp theo.
Nếu bạn bị tổn thương nghiêm trọng ở tủy xương, bạn cũng có thể được truyền hồng cầu hoặc tiểu cầu.

Xử lý ô nhiễm bên trong

Một số phương pháp điều trị có thể làm giảm tổn thương các cơ quan nội tạng do các hạt phóng xạ gây ra. Nhân viên y tế sẽ chỉ sử dụng các phương pháp điều trị này nếu bạn đã tiếp xúc với một loại bức xạ cụ thể. Những phương pháp điều trị này bao gồm:

• Kali iodide (ThyroShield, Iosat): Đây là một dạng iốt không phóng xạ. Iốt rất cần thiết cho chức năng tuyến giáp, nếu bạn tiếp xúc với bức xạ đáng kể, tuyến giáp của bạn sẽ hấp thụ iốt phóng xạ (radioiodine) giống như các dạng iốt khác. Iod phóng xạ cuối cùng sẽ được đào thải khỏi cơ thể thông qua nước tiểu.
• Nếu bạn dùng kali iodua, nó có thể lấp đầy "các chỗ trống" trong tuyến giáp và ngăn cản sự hấp thu iod phóng xạ. Kali iodua không phải là thuốc chữa khỏi hoàn toàn nhưng là biện pháp có hiệu quả nhất nếu dùng trong vòng một ngày sau khi tiếp xúc.
• Màu xanh Phổ (Radiogardase): Loại thuốc nhuộm này liên kết với các hạt nguyên tố phóng xạ được gọi là Caesium và tali. Các hạt phóng xạ sau đó được bài tiết qua phân. Phương pháp điều trị này tăng tốc độ loại bỏ các hạt phóng xạ và làm giảm lượng tế bào bức xạ có thể hấp thụ.
• Axit diethylenetriamine pentaacetic (DTPA): Chất này liên kết với kim loại. DTPA liên kết với các hạt của các nguyên tố phóng xạ plutonium, Americaium và Curium. Các hạt phóng xạ thoát ra khỏi cơ thể qua nước tiểu, do đó làm giảm lượng bức xạ được hấp thụ.

Điều trị hỗ trợ

Nếu bạn bị bệnh phóng xạ, bạn có thể nhận được các loại thuốc hoặc biện pháp can thiệp bổ sung để điều trị:

• Nhiễm khuẩn.
• Đau đầu.
• Sốt.
• Bệnh tiêu chảy.
• Buồn nôn và ói mửa.
• Mất nước.
• Bỏng.
• Vết loét hoặc vết loét.

Chăm sóc cuối đời

Một người đã hấp thụ liều lượng phóng xạ rất lớn sẽ có rất ít cơ hội hồi phục. Tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, tử vong có thể xảy ra trong vòng hai ngày hoặc hai tuần. Những người bị nhiễm liều phóng xạ gây chết người sẽ được dùng thuốc để kiểm soát cơn đau, buồn nôn, nôn mửa và tiêu chảy. Họ cũng có thể được hưởng lợi từ việc chăm sóc tâm lý.