Tăng Sắc Tố Da

Biên tập viên Đào Thoan

Tham vấn y khoa: Thạc sĩ Nguyễn Thị Phượng

Cập nhật: 11/07/2024

Tổng quan

Tăng sắc tố da có thể xuất hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ nám, tàn nhang đến đồi mồi. Mỗi loại có những đặc điểm và phương pháp điều trị riêng. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về tình trạng này và lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất.

Định nghĩa

Tăng sắc tố da (Hyperpigmentation) là một thuật ngữ y học chỉ tình trạng da xuất hiện những vùng da sẫm màu hơn so với vùng da xung quanh. Đây là biểu hiện của sự gia tăng sản xuất melanin, một loại sắc tố tự nhiên quyết định màu da, tóc và mắt.

Melanin được sản xuất bởi các tế bào melanocyte nằm ở lớp đáy của biểu bì. Khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, melanocyte sẽ sản xuất nhiều melanin hơn để bảo vệ da khỏi tác hại của tia UV. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, melanocyte sản xuất quá mức melanin, dẫn đến hiện tượng tăng sắc tố da.

Tăng sắc tố da không phải là một bệnh lý cụ thể mà là một triệu chứng của nhiều tình trạng da khác nhau. Các dạng tăng sắc tố da thường gặp bao gồm:

Nám da: Là những mảng da sẫm màu xuất hiện trên mặt, thường đối xứng hai bên. Nám da thường gặp ở phụ nữ mang thai hoặc sử dụng thuốc tránh thai.
Tàn nhang: Là những đốm nhỏ màu nâu nhạt xuất hiện trên da mặt, cổ, ngực và cánh tay. Tàn nhang thường đậm hơn vào mùa hè do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
Đồi mồi: Là những đốm nhỏ màu nâu sẫm hoặc đen, thường xuất hiện ở những vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời như mặt, cổ, bàn tay và cánh tay. Đồi mồi thường gặp ở người lớn tuổi.
Tăng sắc tố sau viêm: Là tình trạng da sẫm màu sau khi bị viêm do mụn trứng cá, chàm hoặc các bệnh lý khác.

Hình ảnh

Triệu chứng và nguyên nhân

Triệu chứng

Triệu chứng lâm sàng đặc trưng nhất của tình trạng tăng sắc tố da là sự xuất hiện các vùng da sẫm màu, có thể khu trú hoặc lan rộng, đối xứng hoặc không đối xứng. Những vùng da này được gọi là các dát tăng sắc tố, có thể có màu nâu, xám, đen hoặc xanh đen, tùy thuộc vào loại tăng sắc tố da và mức độ lắng đọng melanin.

Đặc điểm của các dát tăng sắc tố:

Màu sắc: Thường có màu nâu, xám, đen hoặc xanh đen. Tuy nhiên, sắc thái và cường độ màu sắc có thể khác nhau tùy thuộc vào loại tăng sắc tố da và mức độ tăng sinh melanin.
Kích thước: Các dát tăng sắc tố có thể nhỏ như đầu kim (tàn nhang) hoặc lớn hơn, có đường kính vài cm (nám). Kích thước có thể tăng dần theo thời gian nếu không được kiểm soát.
Hình dạng: Hình dạng các dát thường không đều, có thể là hình tròn, bầu dục, đa giác hoặc thậm chí không có hình dạng cụ thể. Các dát có thể riêng lẻ hoặc liên kết với nhau thành các mảng lớn hơn.
Vị trí: Tăng sắc tố da có thể xuất hiện ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể, nhưng thường gặp nhất ở những vùng da tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời như mặt, cổ, tay, chân và ngực.

Nguyên Nhân

Sự gia tăng sản xuất melanin, yếu tố quyết định màu sắc da, là nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng tăng sắc tố da. Tuy nhiên, có nhiều yếu tố phức tạp khác nhau có thể kích thích quá trình này, bao gồm:

Tiếp xúc với bức xạ tia cực tím (UV)

Tia UV từ ánh nắng mặt trời hoặc các nguồn nhân tạo như giường tắm nắng là tác nhân kích thích mạnh mẽ quá trình sản xuất melanin. Melanin đóng vai trò như một lớp bảo vệ tự nhiên, hấp thụ tia UV để ngăn ngừa tổn thương DNA tế bào da. Tuy nhiên, tiếp xúc quá mức và kéo dài với tia UV có thể dẫn đến sự tích tụ melanin quá mức, gây ra các vùng da sẫm màu.

Thay đổi nội tiết tố

Sự biến động nội tiết tố, đặc biệt là ở phụ nữ trong thời kỳ mang thai, sử dụng thuốc tránh thai hoặc điều trị hormone, có thể kích hoạt tăng sản xuất melanin. Tình trạng này thường biểu hiện dưới dạng nám má hoặc sạm da.

Viêm và tổn thương da

Các phản ứng viêm sau chấn thương, mụn trứng cá, eczema hoặc các bệnh lý da khác có thể để lại các vết thâm sau viêm. Đây là hậu quả của quá trình tăng sản xuất melanin tại vùng da bị tổn thương trong quá trình lành vết thương.

Lão hóa da

Quá trình lão hóa tự nhiên làm giảm khả năng tự bảo vệ và tái tạo của da, khiến da dễ bị tổn thương bởi các tác nhân gây hại và sản xuất melanin quá mức.

Yếu tố di truyền

Tiền sử gia đình có người bị tăng sắc tố da có thể làm tăng nguy cơ mắc phải tình trạng này. Một số rối loạn di truyền hiếm gặp cũng có thể ảnh hưởng đến quá trình sản xuất melanin và gây ra tăng sắc tố da.

Một số loại thuốc và hóa chất

Một số loại thuốc như thuốc kháng sinh, thuốc chống viêm không steroid (NSAID), thuốc chống động kinh, thuốc điều trị bệnh tâm thần và một số loại hóa chất có thể gây tăng sắc tố da như một tác dụng phụ không mong muốn.

Bệnh lý tiềm ẩn

Trong một số trường hợp, tăng sắc tố da có thể là dấu hiệu của một số bệnh lý tiềm ẩn như bệnh Addison, cường giáp, hoặc u hắc tố. Do đó, việc thăm khám bác sĩ để xác định nguyên nhân chính xác là rất quan trọng.

Các yếu tố khác

Ngoài các nguyên nhân chính trên, còn có một số yếu tố khác cũng có thể góp phần gây tăng sắc tố da như căng thẳng, stress, chế độ ăn uống không lành mạnh, thiếu ngủ, ô nhiễm môi trường...

Hiểu rõ các yếu tố gây ra tăng sắc tố da là bước đầu tiên quan trọng trong việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp và phòng ngừa tình trạng này tái phát.

Biến chứng

Về bản chất, đa số trường hợp tăng sắc tố da là lành tính và không gây nguy hiểm trực tiếp đến sức khỏe thể chất. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng có một số trường hợp tăng sắc tố da có thể là dấu hiệu cảnh báo của các bệnh lý tiềm ẩn nghiêm trọng hơn. Ví dụ như:

U hắc tố: Đây là loại ung thư da nguy hiểm nhất, thường bắt đầu bằng một nốt ruồi hoặc đốm nâu bất thường trên da.
Lupus ban đỏ hệ thống: Bệnh tự miễn gây tổn thương nhiều cơ quan trong cơ thể, bao gồm cả da, với một biểu hiện là ban hình cánh bướm trên mặt.
Bệnh Addison: Suy giảm chức năng tuyến thượng thận gây ra nhiều triệu chứng, trong đó có tăng sắc tố da ở những vùng da tiếp xúc với ánh nắng, nếp gấp da hoặc sẹo.

Mặc dù không trực tiếp đe dọa tính mạng, tăng sắc tố da có thể gây ra một số biến chứng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, bao gồm:

Mất thẩm mỹ: Vùng da tăng sắc tố có thể gây mất tự tin về ngoại hình, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và giao tiếp xã hội của người bệnh.
Rối loạn tâm lý: Cảm giác tự ti, mặc cảm và stress kéo dài do tăng sắc tố da có thể dẫn đến các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu.
Viêm da tiếp xúc: Vùng da tăng sắc tố có thể dễ bị kích ứng và viêm nhiễm hơn khi tiếp xúc với các chất kích thích hoặc dị ứng.

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Vùng da tăng sắc tố xuất hiện đột ngột, lan rộng nhanh chóng hoặc thay đổi về màu sắc, kích thước, hình dạng.
Vùng da tăng sắc tố gây ngứa ngáy, đau rát, chảy máu hoặc loét.
Xuất hiện các triệu chứng toàn thân như sốt, mệt mỏi, sụt cân không rõ nguyên nhân kèm theo tăng sắc tố da.
Tăng sắc tố da không đáp ứng với các biện pháp điều trị tại nhà hoặc không thuyên giảm sau một thời gian.

Phòng ngừa

Phòng ngừa tăng sắc tố da đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì làn da khỏe mạnh, đều màu và giảm nguy cơ hình thành các vấn đề về sắc tố. Dưới đây là các biện pháp phòng ngừa được khuyến nghị dựa trên các bằng chứng khoa học và thực tiễn lâm sàng:

Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời

Sử dụng kem chống nắng: Thoa kem chống nắng phổ rộng có chỉ số SPF 30+ hàng ngày, ngay cả khi trời râm mát hoặc trong nhà, giúp ngăn chặn tác hại của tia UVA và UVB, giảm nguy cơ sản xuất quá mức melanin.
Che chắn da: Sử dụng quần áo bảo hộ, mũ rộng vành, kính râm khi ra ngoài phải tiếp xúc với ánh nắng mặt trời. Đặc biệt là trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều.
Tránh tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng: Hạn chế ra ngoài vào thời điểm nắng gắt, tìm bóng râm khi cần thiết.

Chăm sóc da đúng cách

Làm sạch da nhẹ nhàng: Sử dụng các sản phẩm làm sạch dịu nhẹ, không chứa chất tẩy rửa mạnh, giúp loại bỏ bụi bẩn và dầu thừa mà không gây kích ứng da.
Dưỡng ẩm thường xuyên: Duy trì độ ẩm cho da bằng cách sử dụng kem dưỡng ẩm phù hợp với loại da, giúp ngăn ngừa tình trạng da khô, bong tróc, dễ kích ứng và tăng sắc tố.
Tránh các sản phẩm gây kích ứng: Cụ thể là sản phẩm có chứa cồn, hương liệu, chất tạo màu hoặc các thành phần có thể gây kích ứng da, làm tăng nguy cơ viêm và tăng sắc tố sau viêm.
Tẩy tế bào chết định kỳ: Tẩy tế bào chết 1-2 lần/tuần giúp loại bỏ tế bào chết, làm thông thoáng lỗ chân lông, thúc đẩy quá trình tái tạo da và làm sáng da.
Không nặn mụn, cạy vảy: Có thể gây tổn thương da và kích thích sản sinh melanin, dẫn đến tăng sắc tố da.

Chế độ dinh dưỡng đầy đủ và lối sống lành mạnh

Bổ sung chất chống oxy hóa: Ăn nhiều rau xanh, trái cây tươi, các loại hạt và ngũ cốc nguyên hạt, cung cấp các chất chống oxy hóa giúp bảo vệ da khỏi tác hại của gốc tự do, ngăn ngừa lão hóa và giảm sản xuất melanin.
Uống đủ nước: Uống đủ 2-2,5 lít nước mỗi ngày giúp duy trì độ ẩm cho da, tăng cường thải độc và làm sáng da.
Hạn chế stress: Stress có thể làm tăng sản xuất cortisol, hormone gây tăng sắc tố da. Tập thể dục thường xuyên, thiền định, yoga hoặc các hoạt động thư giãn khác giúp giảm stress và cải thiện sức khỏe làn da.
Ngủ đủ giấc: Ngủ đủ 7-8 tiếng mỗi đêm giúp cơ thể phục hồi và tái tạo, góp phần duy trì làn da khỏe mạnh và đều màu.

Chẩn đoán và điều trị

Biện pháp chẩn đoán

Khai thác bệnh sử:

Bác sĩ sẽ tìm hiểu về tiền sử bệnh lý của bệnh nhân (tiểu đường, rối loạn nội tiết, các bệnh da liễu khác), tiền sử gia đình, tiền sử dùng thuốc (đặc biệt là các loại thuốc gây tăng sắc tố da), và tiền sử tiếp xúc với các yếu tố nguy cơ như ánh nắng mặt trời hay hóa chất.

Thăm khám lâm sàng:

Bác sĩ sẽ quan sát kỹ các vùng da bị tăng sắc tố, đánh giá màu sắc, hình dạng, kích thước, phân bố, kết cấu da và các dấu hiệu khác như viêm, ngứa, đau.

Xét nghiệm cận lâm sàng:

Tùy thuộc vào từng trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định một số xét nghiệm như:

Soi da bằng đèn Wood: Dùng ánh sáng tia cực tím để quan sát các sắc tố da dưới bề mặt, giúp phân biệt các loại tăng sắc tố khác nhau.
Sinh thiết da: Lấy mẫu mô nhỏ để xét nghiệm, loại trừ các bệnh lý ác tính như u hắc tố.
Xét nghiệm máu: Kiểm tra chức năng gan, thận, nội tiết tố, các yếu tố miễn dịch, giúp phát hiện các bệnh lý tiềm ẩn gây tăng sắc tố da.

Biện pháp điều trị

Hiện nay, có nhiều phương pháp điều trị tăng sắc tố da khác nhau, từ các biện pháp tại chỗ đến các thủ thuật xâm lấn tối thiểu và các liệu pháp toàn thân. Việc lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp phụ thuộc vào nguyên nhân, mức độ tăng sắc tố, loại da và tình trạng sức khỏe của mỗi bệnh nhân.

Phương pháp Tây y trị bệnh

Các phương pháp điều trị tăng sắc tố da trong Tây y thường tập trung vào việc ức chế sản xuất melanin, làm bong tróc lớp da chứa melanin dư thừa, hoặc phá hủy các tế bào melanin. Dưới đây là một số phương pháp thường được sử dụng:

Điều trị tại chỗ

Hydroquinone: Là chất ức chế sản sinh melanin, thường được sử dụng dưới dạng kem bôi hoặc lotion. Tuy nhiên, hydroquinone có thể gây kích ứng da và cần được sử dụng dưới sự giám sát của bác sĩ.
Retinoids: (Như tretinoin, adapalene) có tác dụng thúc đẩy quá trình tái tạo da, loại bỏ tế bào da chứa melanin dư thừa. Tuy nhiên, retinoids có thể gây khô da, bong tróc và nhạy cảm với ánh nắng.
Axit Azelaic: Có tác dụng ức chế enzyme tyrosinase - enzyme quan trọng trong quá trình sản xuất melanin.
Axit Kojic: Ngăn chặn sự hình thành melanin và có khả năng chống oxy hóa.
Vitamin C: Có tác dụng làm sáng da, ức chế sản sinh melanin và chống oxy hóa.
Arbutin: Là một chất làm sáng da tự nhiên, được chiết xuất từ cây bearberry.
Corticosteroid: Có tác dụng kháng viêm và ức chế miễn dịch, giúp giảm tình trạng tăng sắc tố da do viêm. Tuy nhiên, việc sử dụng corticosteroid cần được giám sát chặt chẽ bởi bác sĩ da liễu, do có thể gây ra các tác dụng phụ như teo da, giãn mao mạch.

Thủ thuật xâm lấn tối thiểu

Lột da bằng hóa chất: Sử dụng các loại axit như axit glycolic, axit salicylic, axit trichloroacetic (TCA) để loại bỏ lớp da bề mặt, kích thích tái tạo da mới và làm mờ các đốm nâu.
Vi điểm (Microdermabrasion): Sử dụng các hạt tinh thể nhỏ để loại bỏ tế bào chết và kích thích tái tạo da.
Laser: Các loại laser khác nhau như laser Q-switched Nd:YAG, laser fractional CO2, laser picosecond có thể phá hủy các tế bào melanin dư thừa, giúp làm đều màu da.
Liệu pháp ánh sáng (IPL): Sử dụng ánh sáng cường độ cao để phá hủy melanin và kích thích sản sinh collagen.

Liệu pháp toàn thân

Thuốc uống: Trong trường hợp tăng sắc tố da do rối loạn nội tiết, bác sĩ có thể kê đơn thuốc điều chỉnh nội tiết.
Truyền trắng: Truyền các chất chống oxy hóa, vitamin C, glutathione vào cơ thể để cải thiện sắc tố da. Tuy nhiên, phương pháp này còn gây tranh cãi và cần được thực hiện tại các cơ sở y tế uy tín.

Điều trị kết hợp

Thông thường, bác sĩ sẽ kết hợp nhiều phương pháp điều trị để đạt hiệu quả tối ưu. Ví dụ, kết hợp thuốc bôi tại chỗ với laser hoặc lột da bằng hóa chất.

Chữa bệnh toàn diện với Đông y

Theo y học cổ truyền, tăng sắc tố da (da bị nám, tàn nhang, sạm da) được xem là biểu hiện của sự mất cân bằng nội tại, đặc biệt là rối loạn can thận, ứ trệ khí huyết, và nhiệt độc tích tụ.

Để điều trị, Đông y thường tập trung vào việc điều hòa âm dương, giải độc gan, hoạt huyết và bổ khí huyết, nhằm giải quyết tận gốc nguyên nhân gây ra tình trạng này.

Một số bài thuốc Đông y thường dùng:

Bài thuốc bổ can thận, dưỡng huyết, hoạt huyết: Thục địa 20g, sơn thù 12g, hoài sơn 16g, kỷ tử 12g, đương quy 12g, bạch thược 12g, xuyên khung 8g, cam thảo 6g. Mỗi ngày dùng 1 thang dạng sắc uống, chia 2 lần để dễ uống hơn.
Bài thuốc thanh nhiệt giải độc, lương huyết, hoạt huyết: Kim ngân hoa 16g, bồ công anh 12g, nhân trần 12g, hạ khô thảo 10g, chi tử 10g, hoàng cầm 10g, mạch môn 10g, cam thảo 6g. Mỗi ngày dùng 1 thang dạng sắc uống, chia 2 lần để dễ uống hơn.
Bài thuốc dưỡng huyết, điều kinh, hoạt huyết, hóa ứ: Đương quy 12g, xuyên khung 10g, bạch thược 10g, thục địa 10g, xích thược 8g, đào nhân 6g, hồng hoa 6g, nga truật 6g, hương phụ 6g, ích mẫu 6g. Mỗi ngày dùng 1 thang dạng sắc uống, chia 2 lần để dễ uống hơn.. Bài thuốc này đặc biệt phù hợp với phụ nữ bị nám da do rối loạn kinh nguyệt, thiếu máu.
Bài thuốc thanh nhiệt lương huyết, giải độc, tiêu viêm: Sinh địa 16g, huyền sâm 12g, đan bì 12g, xích thược 10g, chỉ xác 10g, phòng phong 8g, kinh giới 8g, bạch chỉ 8g, cam thảo 6g. Mỗi ngày dùng 1 thang dạng sắc uống, chia 2 lần để dễ uống hơn.. Bài thuốc này thích hợp cho các trường hợp nám da kèm theo mụn nhọt, viêm da.
Bài thuốc bổ khí, dưỡng huyết, hoạt huyết, thông lạc: Nhân sâm 10g, bạch truật 12g, phục linh 12g, đương quy 12g, hoàng kỳ 12g, cam thảo 6g. Mỗi ngày dùng 1 thang dạng sắc uống, chia 2 lần để dễ uống hơn.. Bài thuốc này phù hợp với người thể trạng yếu, khí huyết hư nhược, da dẻ xanh xao, nám da lâu năm.

Ngoài ra, một số vị thuốc đơn lẻ như đương quy, bạch thược, xích thược, đan sâm, ích mẫu, hương phụ, chỉ xác... cũng có tác dụng trong việc điều trị nám da và tàn nhang.

Bên cạnh việc sử dụng thuốc, Đông y còn kết hợp các phương pháp khác như châm cứu, bấm huyệt, xoa bóp, hoặc đắp mặt nạ từ thảo dược để tăng cường hiệu quả điều trị, giúp da khỏe mạnh, tươi sáng từ bên trong.

Bài thuốc dân gian đơn giản tại nhà

Bên cạnh các phương pháp điều trị chính thống, y học dân gian cũng lưu truyền nhiều bài thuốc từ các loại thảo dược tự nhiên, được cho là có khả năng hỗ trợ làm mờ các vết tăng sắc tố da, tuy nhiên hiệu quả chưa được kiểm chứng đầy đủ bằng các nghiên cứu lâm sàng. Một số bài thuốc thường được nhắc đến bao gồm:

Nha đam: Nha đam có tính kháng viêm, làm dịu da và cấp ẩm, giúp làm mờ các vết thâm nám, tàn nhang. Gel nha đam có thể được thoa trực tiếp lên vùng da bị tăng sắc tố hoặc kết hợp với mật ong, sữa chua, nước cốt chanh để tăng hiệu quả.
Mật ong: Mật ong chứa nhiều chất chống oxy hóa và enzyme giúp làm sáng da, mờ vết thâm nám, đồng thời dưỡng ẩm và làm mềm da. Mật ong có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với các nguyên liệu khác như nghệ, chanh, sữa chua...
Nghệ: Curcumin trong nghệ có tác dụng kháng viêm, chống oxy hóa và ức chế sản sinh melanin, giúp làm mờ các vết thâm nám, tàn nhang. Bột nghệ có thể được trộn với sữa chua, mật ong hoặc nước để làm mặt nạ đắp mặt.
Chanh: Chanh chứa axit citric có tác dụng tẩy tế bào chết, làm sáng da và mờ các vết thâm nám. Nước cốt chanh có thể được pha loãng với nước hoặc mật ong rồi thoa lên da. Tuy nhiên, cần lưu ý sử dụng chanh với liều lượng vừa phải và tránh tiếp xúc với ánh nắng mặt trời sau khi thoa chanh lên da.
Sữa chua: Sữa chua chứa axit lactic giúp tẩy tế bào chết, làm sáng da và mờ các vết thâm nám. Sữa chua có thể được sử dụng đơn lẻ hoặc kết hợp với các nguyên liệu khác như mật ong, nghệ, yến mạch...

Tăng sắc tố da không còn là nỗi lo nếu bạn trang bị cho mình những kiến thức cần thiết và lựa chọn đúng phương pháp điều trị. Hãy yêu thương và chăm sóc làn da của mình để luôn tỏa sáng.

Chuyên sâu