Viêm Da Cơ Địa

Viêm da cơ địa còn được giới y học gọi là chàm thể tạng hay eczema thể địa. Đây là một trong những thể lâm sàng của căn bệnh chàm - eczema với những đặc trưng là khởi phát từ những năm đầu đời, gây tổn thương da mãn tính, có thể tái phát nhiều lần và kéo dài dai dẳng.

Khác biệt với những thể chàm thông thường, viêm da cơ địa vừa gây tổn thương trên da vừa khiến bệnh nhân đối mặt với hàng loạt vấn đề như viêm mũi dị ứng, sốt cỏ khô, hen suyễn,...

Những triệu chứng của viêm da cơ địa điển hình nhất là da bị viêm đỏ, xuất hiện nhiều mụn nước, rỉ dịch, ngứa ngáy,... thậm chí là hình thành lớp sừng dày trên bề mặt da. Đặc biệt, những cơn ngứa ngáy sẽ kéo dài dai dẳng, làm phiền bệnh nhân từ giai đoạn cấp tính đến mãn tính.

Thực tế, viêm da cơ địa là một dạng tổn thương da mãn tính với triệu chứng điển hình là cơn ngứa ngáy kéo dài dai dẳng. Mức độ tổn thương mà bệnh gây ra còn phụ thuộc vào từng giai đoạn, độ tuổi người mắc cũng như đặc trưng của yếu tố kích thích.

Dấu hiệu viêm da cơ địa theo giai đoạn

Về cơ bản, chàm thể tạng được chia thành thể cấp tính và mãn tính. Mỗi một giai đoạn của bệnh sẽ có những dấu hiệu đặc trưng riêng.

Biểu hiện của viêm da cơ địa cấp tính bao gồm:

• Các đám tổn thương màu đỏ xuất hiện trên da, chúng không có ranh giới rõ ràng với những vùng da xung quanh.
• Bề mặt da có nhiều mụn nước nhỏ, tiết dịch và thường không có vảy. Sau một thời gian da sẽ chảy dịch, phù nề và đóng vảy tiết.
• Nếu không giữ vệ sinh sạch sẽ, thường xuyên cào gãi, làn da sẽ có hiện tượng bội nhiễm.
• Khu vực da dễ bị tổn thương, các triệu chứng viêm da cơ địa dị ứng cấp tính rõ ràng nhất là cằm, má, trán. Ở những trường hợp nặng, tổn thương có thể lan rộng gây viêm da cơ địa toàn thân.

Sau cấp tính, các triệu chứng viêm da cơ địa sẽ chuyển sang giai đoạn bán cấp tính với những dấu hiệu tương đối mờ nhạt. Song do bệnh ở giai đoạn này chỉ diễn ra trong thời gian ngắn nên không có tính điển hình, người bệnh khó nắm bắt.

Triệu chứng viêm da cơ địa mãn tính điển hình là:

• Vùng da tổn thương có xu hướng dày lên, xuất hiện thâm nhiễm, chia ranh giới rõ ràng với những vùng da không bị bệnh.
• lichen hóa xuất hiện, kèm theo đó là những vết nứt gây đau đớn, chảy máu nếu người bệnh thường xuyên cào gãi.
• Những vùng da thường xuất hiện dấu hiệu viêm da cơ địa mãn tính bao gồm khu vực có nếp gấp lớn, ngón tay, ngón chân, lòng bàn chân, gáy,...

Một trong những đặc trưng lớn nhất của thể bệnh mãn tính là luôn kéo dài dai dẳng, có thể tái phát đi tái phát lại nhiều lần. Các tổn thương còn luôn đi kèm triệu chứng nóng rát, ngứa ngáy cùng nhiều vấn đề sức khỏe khác như viêm mũi dị ứng, hen suyễn, viêm kết mạc dị ứng,...

Triệu chứng viêm da cơ địa theo độ tuổi

Bên cạnh biểu thị theo từng giai đoạn, các dấu hiệu viêm da cơ địa còn có sự khác biệt ở từng độ tuổi mắc bệnh. Theo thống kê của Bệnh viện Da liễu Trung Ương, 60% số ca bệnh khởi phát ngay ở giai đoạn 0-12 tháng tuổi, 30% khởi phát từ 1-6 tuổi, chỉ có dưới 10% phát bệnh khi trên 6 tuổi.

Theo độ tuổi, chàm thể tạng có thể gây ra các triệu chứng như dưới đây:

• Độ tuổi nhũ nhi và sơ sinh: Tổn thương trên da thường đi kèm với triệu chứng viêm tai giữa, thậm chí là tiêu chảy. Bệnh nhi cũng có thể xuất hiện vết thương hình móng ngựa ở quanh miệng, trán, má, bẹn, nếu bị viêm da cơ địa nặng có thể xuất hiện toàn thân.
• Độ tuổi trẻ em: Tình trạng này thường xuất hiện ở trẻ trong độ tuổi từ 2-3 tuổi và thanh thiếu niên từ 12-20 tuổi. Bên cạnh các triệu chứng như lichen hóa dạng đĩa, da thâm nhiễm có vết nứt bệnh nhân còn xuất hiện triệu chứng viêm kết mạc dị ứng, thậm chí là đục thủy tinh thể.
• Độ tuổi trưởng thành: Triệu chứng kéo dài dai dẳng kèm theo hen suyễn, sốt. Lichen hóa xuất hiện ở khu vực bàn tay, vùng có nhiều kẽ lớn.

Viêm da cơ địa hoàn toàn có thể kéo dài đến tuổi thiếu niên sau đó khỏi hoàn toàn. Cũng có không ít trường hợp bệnh tồn tại trong nhiều năm và “làm phiền” bệnh nhân cả đời.

Vietmec cho biết, tính đến nay, nguyên nhân viêm da cơ địa và một số bệnh thể chàm tương tự chưa được xác định chính xác. Song, yếu tố khiến căn bệnh này khởi phát có liên quan trực tiếp tới cơ địa và những phản ứng quá mức của hệ miễn dịch.

Theo các chuyên gia, nguyên nhân gây viêm da cơ địa có thể bao gồm:

• Cơ địa nhạy cảm: Đây là một trong những yếu tố cơ bản, nguyên nhân bệnh viêm da cơ địa tương đối phổ biến. Đa số các trường hợp mắc bệnh đều xuất hiện sự bất thường trong cấu trúc gen và hoạt động của kháng thể TgE.
• Yếu tố di truyền: Có tới hơn 60% các ca mắc viêm da cơ địa có liên quan đến yếu tố di truyền hoặc trong gia đình của họ có người bị bệnh hen suyễn, viêm mũi dị ứng hay sốt cỏ khô.

Bên cạnh yếu tố cơ địa và di truyền, chàm thể tạng cũng có thể bùng phát mạnh mẽ khi có sự xuất hiện của các yếu tố như:

• Cơ thể bị nhiễm tụ cầu vàng: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng, độc tố từ cầu vàng đóng vai trò quan trọng trong kích thích tế bào lympho T và các đại thực bào. Đồng thời, chúng cũng làm tăng lượng kháng nguyên trong huyết tương khiến các triệu chứng lâm sàng của bệnh khởi phát.
• Tuổi tác: Thống kê cho thấy có tới hơn 90% các trường hợp bị viêm da cơ địa ngay từ 5 năm đầu đời, chỉ có 10% còn lại khởi phát bệnh sau 6 tuổi. Mặt khác, trẻ nhỏ cũng là đối tượng có hệ miễn dịch chưa phát triển toàn diện, điều khiến cơ thể trẻ dễ phản ứng với yếu tố kích thích.
• Các yếu tố nội sinh: Chàm thể tạng sẽ có xu hướng trở nặng khi cơ thể rối loạn nội tiết, hệ miễn dịch suy giảm, thần kinh luôn trong trạng thái căng thẳng,...
• Tiếp xúc với các dị nguyên: Các dị nguyên phổ biến như len dạ, lông động vật, phấn hoa, khói bụi, hay thực phẩm dễ gây dị ứng (hải sản, sữa bò...) có thể kích thích cơ thể sản sinh IgE. Sự gia tăng IgE này làm tăng đáp ứng viêm của tế bào lympho T, gây ra những tổn thương nhất định trên da.
• Thời tiết: Chàm thể tạng thường xuất hiện vào mùa thu - đông, khi mùa hè đến các triệu chứng của bệnh thuyên giảm đáng kể. Bởi thời tiết hanh khô khiến da dễ bị mất nước rồi phá vỡ lớp màng lipid, gây suy giảm chức năng tự bảo vệ của da. Từ đó tạo điều kiện thuận lợi cho dị nguyên xâm nhập, kích thích hệ miễn dịch truyền đi các phản ứng quá mức gây viêm da cơ địa.

Có thể thấy rằng, cơ chế, nguyên nhân gây viêm da cơ địa tương đối phức tạp. Do vậy, để có phương án điều trị hiệu quả, ngăn ngừa tái phát, bệnh nhân cần tìm gặp bác sĩ để sớm xác định yếu tố gây bệnh.

Không chỉ gây ra các thương tổn ngoài da cho bệnh nhân, chàm thể tạng còn làm xuất hiện các triệu chứng như hen suyễn, viêm mũi dị ứng, sốt cỏ khô,... Mặc dù chúng có xu hướng tái phát và kéo dài dai dẳng nhưng gần như không gây nguy hiểm cho sức khỏe. Nếu điều trị tích cực, tránh xa dị nguyên, dấu hiệu bệnh hoàn toàn có thể được kiểm soát.

Tuy nhiên, nếu chủ quan, xem nhẹ thì bệnh có thể diễn biến bất lợi và gây ra hàng loạt nguy cơ như:

• Viêm da cơ địa bội nhiễm: Làm da sưng tấy, ứ mủ, thậm chí là ngứa rát, đau nhức nặng nề.
• Viêm da thần kinh: Cơn ngứa kéo dài âm ỉ, xuất hiện vết nứt, thâm nhiễm, cản trở không nhỏ tới hoạt động giao tiếp.
• Tiềm ẩn nguy cơ mắc bệnh về cơ địa: Qua những tổn thương ngoài da, các yếu tố gây hại có thể xâm nhập vào niêm mạc đường hô hấp, mô xoang sau đó làm tăng nguy cơ mắc các bệnh như viêm mũi dị ứng, hen suyễn, viêm kết mạc dị ứng,...

Tuy viêm da cơ địa có liên quan nhiều tới yếu tố tiền sử gia đình, di truyền nhưng hoàn toàn không lây nhiễm qua tiếp xúc, ăn uống chung. Vậy bệnh viêm da cơ địa có chữa được không? Trên thực tế, hiện nay chưa có phương pháp nào trị bệnh khỏi hoàn toàn, đa phần các biện pháp chỉ giúp làm giảm triệu chứng bệnh, ngăn chặn nguy cơ tái phát.

Viêm da cơ địa là bệnh lý thường xuất hiện với các thương tổn bên ngoài, ít khi gây hại đến sức khỏe tổng thể. Song do các triệu chứng của bệnh luôn kéo dài dai dẳng, thường xuyên tái phát với những biến chứng nặng nề về thần kinh, bội nhiễm, thâm sẹo,... khiến người bệnh cảm thấy tự ti. Do vậy, việc phòng tránh nguy cơ mắc bệnh là điều vô cùng cần thiết.

Dưới đây là các biện pháp cần áp dụng để không bị chàm thể tạng “làm phiền”:

• Hạn chế sử dụng các loại xà phòng, sữa tắm, kem dưỡng,... có chứa chất tạo mùi gây kích ứng da. Thay vào đó, hãy ưu tiên dùng những sản phẩm có nguồn gốc tự nhiên, an toàn cho làn da.
• Tránh xa những thực phẩm dễ gây dị ứng, nhất là những thực phẩm từng dị ứng trước đây. Đối với món ăn mới, cần cẩn trọng, chỉ sử dụng với lượng nhỏ để kiểm tra phản ứng của cơ thể.
• Không dùng nước tắm quá nóng vì có thể khiến làn da trở nên thô ráp, dễ bong tróc gây ngứa ngáy và phát sinh phản ứng gãi.
• Khi da có những khu vực bị tổn thương thì nên hạn chế gãi để tránh bị bội nhiễm.
• Giữ ẩm cho da bằng việc sử dụng tinh dầu thiên nhiên, nhất là vào thời tiết hanh khô, mùa thu - đông.
• Tăng cường sức đề kháng cho da bằng chế độ ăn uống khoa học, điều độ.
• Hạn chế tâm lý căng thẳng, mệt mỏi, luôn duy trì trạng thái thoải mái bằng việc nghe nhạc, đọc sách, tích cực trò chuyện với người thân,...

Quá trình chẩn đoán viêm da cơ địa chủ yếu dựa vào những triệu chứng lâm sàng cùng xét nghiệm kiểm tra kháng nguyên IgE có trong máu. Khi đã có được những dữ liệu về tình trạng của bệnh nhân, bác sĩ sẽ tiến hành so sánh với các tiêu chuẩn chính và tiêu chuẩn phụ về bệnh lý để đưa ra kết luận cuối cùng. Cụ thể như dưới đây:

Các tiêu chuẩn chính:

• Bệnh nhân có cảm giác ngứa ngáy liên tục - dấu hiệu điển hình, đặc trưng nhất của bệnh.
• Da bị tổn thương kéo dài, thường xuyên tái phát.
• Vị trí,đặc điểm vùng da tổn thương điển hình.
• Bản thân bệnh nhân hoặc tiền sử gia đình họ từng mắc bệnh liên quan đến cơ địa.

Các tiêu chuẩn phụ: Khô da, viêm kết mạc mắt, mắt đỏ, dị ứng với nhiều loại thức ăn, đục thủy tinh thể, da dễ bị nhiễm trùng và thường xuyên tái phát, gia tăng nồng độ IgE trong huyết tương, tổn thương dạng chàm xuất hiện ở bàn tay, da xuất hiện vảy phấn trắng, dày sừng nang lông,...

Việc chữa bệnh viêm da cơ địa luôn đòi hỏi sự kết hợp ăn ý giữa bác sĩ và người bệnh. Cho đến nay, chưa có phương pháp nào giúp điều trị dứt điểm tình trạng da liễu này. Nguyên tắc chung trong điều trị viêm da cơ địa sẽ là giảm bớt tổn thương, cải thiện cảm giác ngứa ngáy và ngăn ngừa bệnh tái phát.

Hạn chế tối đa tiếp xúc với yếu tố gây dị ứng

Dị nguyên là một trong những yếu tố hàng đầu khiến viêm da cơ địa khởi phát, thậm chí làm gia tăng các triệu chứng của bệnh. Do vậy, việc cách ly các dị nguyên chính là biện pháp cần thực hiện đầu tiên khi chữa viêm da cơ địa.

Để không tiếp xúc với các dị nguyên, người bệnh nên thực hiện các biện pháp sau:

• Không sử dụng quần áo làm từ len dạ. Nên thay thế những bộ quần áo chật, bó sát bằng trang phục rộng rãi, thoải mái.
• Tránh xa những thực phẩm, đồ uống có tiền sử dị ứng. Đồng thời cẩn trọng với những đồ ăn lạ, chưa ăn trước đó.
• Hạn chế tiếp xúc với không khí lạnh, đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn tới tình trạng viêm da cơ địa mùa lạnh.
• Tránh tiếp xúc với khói thuốc, hóa chất, xà phòng, phấn hoa, lông động vật…
• Không chà xát, gãi vùng da bị tổn thương vì có thể gây ra tổn thương thứ phát, tăng nguy cơ bội nhiễm.

Cách chữa bệnh viêm da cơ địa tại nhà bằng thảo dược

Từ lâu trong dân gian đã lưu truyền nhiều cách trị viêm da cơ địa tại nhà, vừa an toàn vừa mang lại hiệu quả tích cực. Tuy nhiên, không phải mẹo dân gian nào cũng cho tác dụng ngay khi thực hiện, do vậy bệnh nhân nên chọn lọc và xem xét sự cải thiện của triệu chứng mà lựa chọn bài thuốc cho phù hợp.

Dưới đây là một số gợi ý cho người bệnh chàm thể tạng:

• Sử dụng lá trầu không: Điều trị viêm da cơ địa bằng lá khế giúp làm dịu cơn ngứa, loại bỏ cảm giác tê rần, khó chịu. Bệnh nhân có thể dùng lá trầu không rửa sạch rồi đun cùng 2-3 lít nước, phần nước thu được đem hòa cùng 1 lít nước lạnh dùng thay nước tắm.
• Dùng lá chè xanh: Lá chè chứa nhiều tinh chất có tác dụng chống dị ứng, ngăn ngừa viêm nhiễm, giảm ngứa ngáy hiệu quả. Theo đó, bệnh nhân có thể sử dụng các búp chè non giã nhuyễn rồi dùng nước cốt thoa lên vùng da bị bệnh, mỗi ngày làm 1 lần sẽ cho hiệu quả tích cực.
• Sử dụng lá khế: Lá khế là nguyên liệu quen thuộc trong các bài thuốc trị bệnh ngoài da, bao gồm cả chàm cơ địa. Người bệnh có thể sử dụng loại lá này nấu nước tắm, sau vài lần sẽ thấy cảm giác ngứa ngáy thuyên giảm đáng kể.

Chữa viêm da cơ địa bằng Tây y

Tây y chú trọng đến việc loại bỏ triệu chứng, ngăn chặn bệnh tái phát, mang lại cuộc sống ổn định cho người bệnh. Tùy thuộc vào giai đoạn bệnh, độ tuổi của bệnh nhân, cơ địa,... mà bác sĩ da liễu sẽ có chỉ định phù hợp. Hai phương pháp phổ biến nhất hiện nay là dùng thuốc nội khoa và sử dụng liệu pháp ánh sáng.

Thuốc điều trị nội khoa

Thuốc điều trị viêm da cơ địa bao gồm cả thuốc bôi ngoài và thuốc uống, chủ yếu là:

• Thuốc bôi corticoid: Đây là loại thuốc có tác dụng giảm viêm, ngăn ngừa dị ứng và ngứa ngáy. Tuy nhiên, chúng lại có thể khiến bệnh nhân teo da, rạn da, dày sừng,... nên chỉ được dùng tối đa trong vòng 15 ngày.
• Các loại dung dịch sát trùng: Hồ nước, thuốc tím, nước muối sinh lý,... thường được sử dụng nhằm sát trùng, làm dịu da, ngăn không cho quá trình viêm nhiễm diễn ra.
• Nhóm thuốc kháng sinh: Kháng sinh dạng uống và dạng bôi vẫn thường được chỉ định cho bệnh nhân bị tổn thương da do nhiễm tụ cầu vàng. Hai loại kháng sinh được dùng nhiều nhất là Erythromycin và Tetracyclin, thời gian sử dụng từ 7-10 ngày.
• Thuốc kháng histamin: Có tác dụng giảm ngứa ngáy, cải thiện những tổn thương trên da.
• Corticoid đường uống: Được chỉ định trong trường hợp bệnh khởi phát các triệu chứng đột ngột. Tuy nhiên, đây lại là nhóm thuốc dễ gây biến chứng nên chỉ được sử dụng trong thời gian ngắn.
• Kem bôi ngoài ức chế calcineurin: Có thể dùng thay thế hoặc xen kẽ corticoid dạng bôi. Tác dụng chính của thuốc là ức chế chất gây viêm, ngăn chặn các tổn thương da, từ đó cải thiện hiệu quả tình trạng ngứa ngáy. Lưu ý trẻ em trên 2 tuổi mới được sử dụng.
• Các loại kem dưỡng ẩm: Giúp làm mềm, giảm khô ráp và dày sừng trên da, hạn chế nguy cơ bệnh tái phát. Một số loại kem dưỡng lành tính phổ biến là Eucerin, Bioderma, Laroche-posay,...

Bên cạnh các nhóm thuốc trên, bác sĩ cũng có thể chỉ định bệnh nhân sử dụng thuốc chống viêm, thuốc chống thấp khớp, một số loại thuốc ức chế miễn dịch như Azathioprin hay Methotrexate...

Liệu pháp ánh sáng

Đây là liệu pháp chữa trị sử dụng tia cực tím nhân tạo tác động vào các tế bào gây viêm như tế bào mast, tế bào lympho T,... Nhờ vậy mà quá trình phóng thích histamin (chất tiền viêm) được kiểm soát, hạn chế đáng kể các tổn thương da.

Liệu pháp ánh sáng có thể được thực hiện đơn lẻ hoặc kết hợp với việc truyền thuốc nhằm nâng cao hiệu quả điều trị. Theo các chuyên gia, liệu pháp ánh sáng luôn đem lại hiệu quả rõ rệt, hạn chế tác dụng phụ hơn so với việc dùng thuốc. Tuy nhiên, dưới tác động của tia cực tím nhân tạo, làn da sẽ nhanh chóng bị lão hóa và tăng nguy cơ ung thư da.

Đông y điều trị bệnh toàn diện

Theo y học cổ truyền, viêm da cơ địa (chàm thể tạng) được xem là biểu hiện của sự mất cân bằng nội tại, thường liên quan đến các yếu tố như phong, thấp, nhiệt, huyết hư, và đặc biệt là can huyết nhiệt. Do đó, nguyên tắc điều trị chủ yếu là thanh nhiệt giải độc, trừ phong, dưỡng huyết, nhuận táo, và điều hòa chức năng tạng phủ, đặc biệt là can và thận.

Dưới đây là một số bài thuốc Đông y thường được sử dụng trong điều trị viêm da cơ địa:

Tiêu phong tán:

• Thành phần: Kinh giới, phòng phong, bạch chỉ, sài hồ, cát cánh, cam thảo, liên kiều, chi tử, hoàng cầm, đan bì, đương quy.
• Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần.
• Công dụng: Trừ phong, thanh nhiệt, giải độc, thường dùng cho các trường hợp viêm da cơ địa thể phong nhiệt.

Long đởm tả can thang:

• Thành phần: Long đởm thảo, hoàng cầm, chi tử, sài hồ, trạch tả, mộc thông, xa tiền tử, đương quy, cam thảo.
• Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần.
• Công dụng: Thanh can tả hỏa, lợi thấp, thường dùng cho các trường hợp viêm da cơ địa thể thấp nhiệt.

Tứ vật tiêu phong ẩm:

• Thành phần: Đương quy, thục địa, bạch thược, xuyên khung, phòng phong, kinh giới, bạch chỉ, sài hồ, cam thảo.
• Cách dùng: Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần.
• Công dụng: Dưỡng huyết, khu phong, trừ thấp, thường dùng cho các trường hợp viêm da cơ địa thể huyết hư phong táo.

Ngoài ra, các bài thuốc bôi ngoài như Thanh đại cao, Hoàng liên giải độc thang, Bạch chỉ, Ngân hoa... cũng thường được sử dụng để giảm ngứa, kháng viêm và thúc đẩy quá trình lành da.

Viêm da cơ địa là một bệnh lý mạn tính, gây ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Tuy nhiên, với sự kết hợp giữa Tây y và Đông y, cùng với việc tuân thủ chế độ chăm sóc da và lối sống lành mạnh, người bệnh hoàn toàn có thể kiểm soát tốt các triệu chứng, giảm thiểu tái phát, và hướng tới một cuộc sống thoải mái, tự tin hơn. Điều quan trọng nhất là sự kiên trì, lạc quan, và tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia y tế để đồng hành trên hành trình chiến thắng căn bệnh này.